In “The Lost World of the Kalahari” schrijft Laurens Van der Post over zijn reis en het leven tussen de Bosjesmannen van de Kalahari-woestijn en beschrijft hoe geschokt ze waren dat hij de sterren niet kon horen. Eerst dachten ze dat hij een grapje maakte of dat hij loog. Toen ze zich realiseerden dat hij de sterren echt niet kon horen, concludeerden ze dat hij erg ziek moest zijn en uitten ze hun grote verdriet. Want de Bosjesmannen wisten dat iedereen die de natuur niet kan horen, de ernstigste ziekte van allemaal moet hebben.

Gedurende bijna de hele tijd dat mensen op de planeet zijn, waren regelmatige gesprekken over de soortgrens heen een alledaags natuurlijk onderdeel van het leven.

Helaas lijkt dit een vreemde uitnodiging in de wereld van vandaag; de meeste mensen hebben moeite om zo’n gesprek te beginnen. Misschien komt dit omdat ons van jongs af aan is geleerd om de natuur als een verwijderd object, een levenloos object, een gebruikswaar te beschouwen. Deze verkeerde perceptie lijkt aan de basis te liggen van onze culturele kwalen.

Het vermogen van de mensheid om het bewustzijn van de aarde waar te nemen, is van cruciaal belang voor onze overleving en voor al het leven op aarde.

~ Rebecca Wildbear, the Animas Valley Institute

Over muziek, uit het boek “The Lost World of the Kalahari” door Laurens Van der Post

Soms zaten de vrouwen bij elkaar naast hun hutten, in het lange rechte licht van de avondzon, met hun kralen en kettingen als goud om zich heen. Elk hield een handvol lang droog gras vast en ze zongen allemaal samen, sloegen de maat met het gras en streelden de stengels met hun vingertoppen als de snaren van een gitaar. De melodie was geladen met alle onuitsprekelijke gevoelens die je krijgt bij het ondergaan van de zon over de grote aarde van Afrika. Ze noemden het lied de “Grass Song” en met de moeilijkheid van interpretatie konden noch Dabe, noch de zangers het gemakkelijk uitleggen. Ik kan me alleen het gevoel herinneren, de woorden geven het onvoldoende weer:

Dit gras in mijn hand voordat het werd gemaaid

Huilde in de wind om de regen die zou komen.

De hele dag huilt mijn hart in de zon

Voor mijn jager te komen.

Ze zongen dit keer op keer, waarbij het lied meer lading en meer betekenis kreeg door de herhaling, alsof ook het hart mee ging doen met het voortdurend verzoek, zoals gevraagd in het Nieuw Testament om te bidden, zodat leven en levenskracht toegankelijk wordt voor onze diepste smeekbeden. Het lied betoverde ons allemaal, zodat het me niet verbaasde dat de jonge mannen, die het crescendo van verlangen hoorden, zich vaak niet langer konden bedwingen. Ze lieten wat ze aan het doen waren vallen en kwamen uit de bush, hun voeten stampend op het woestijnzand als een trommel, hun handen wijd gestrekt en hun borstkas op en neer van emotie, huilend alsof het geluid uitgescheurd was, levend en bloedend, uit het midden van hun wezen: “Oh, kijk, als de adelaar, ik kom!”

Deze Bosjesmannen maakten ook muziek. Nxou was er constant mee bezig en het instrument dat hij bespeelde was als een boog en zeer populair. In zijn handen leek het een grotere boog te worden die naar betekenis schoot in de woestenij van geluid, niet met pijlen van vuursteen en ijzer, maar met darten van geordende tonen die de stilte tegemoet vlogen. Alle mannen konden het instrument bespelen, maar niemand zoals Nxou…

Het was nog donker. Ik was net wakker geworden en realiseerde me met een versnelde hartslag dat het uitzicht zo helder en groots was dat ik ster na ster kon zien opkomen boven de rand van de woestijn. Ik heb natuurlijk ontelbare keren de zon en de maan zien opkomen, maar nog nooit, zelfs niet op zee, was ik getuige van zo’n opkomst van sterren. Op dat moment begon Nxou plotseling een van zijn eindeloze reis-melodieën te spelen.

Het ritme, en het geluid, en de puls van ver sterrenlicht, evenals de golvingen van de grote deining van de duisternis die in schuim en nevel op de rots van de Melkweg uiteenspatte, klonken zo één met elkaar dat ik reageerde zoals ik deed toen ik Beethovens Negende symfonie voor het eerst hoorde; het volle koor van menselijke stemmen die onverschrokken opstijgt naar het uiteindelijke hoogtepunt van vastberadenheid in hun ontdekking van een universele betekenis in de tragiek van een individueel lot.

Wat me echter verbaasde, was dat de Bosjesmannen geen trommels hadden. Ze bevestigden het basisritme van hun muzikale gebeuren door het uit te slaan met een explosie van geluid tussen halfgebogen handpalmen, of, zoals bij hun dansen, door constant en krachtig met hun voeten op de aarde te beuken. Maar ze hadden een meer geëvolueerd instrument, een viersnarige lier precies zoals we die aan de voet van de Slippery Hills kapot hadden zien liggen. Alleen de vrouwen speelden deze, een jong meisje tikte meestal met een stokje op de snaren en een oudere vrouw bepaalde het geluid door behendig met haar duim over de snaar te strelen terwijl het meisje erop sloeg.

We ontdekten dat deze liefde voor muziek niet specifiek was voor onze eigen hechte groep, maar kenmerkend was voor al deze mensen in de woestijn, wat een weerspiegeling was van de traditie van vaardigheid van Bosjesmannen als muzikant en hun diepe toewijding aan muziek. Eens, ver weg van onze drinkputten, terwijl we uitrustten tijdens een jacht in de hitte van een vreselijke dag, hoorde ik hulpgeroep. We gingen allemaal geschrokken rechtop zitten en al snel kwam er een kleine groep Bosjesmannen in ernstige moeilijkheden door het bos strompelen. Ze hadden de rook van het vuur gezien dat was gemaakt voor onze middagthee en kwamen er regelrecht op af. Ze hadden al dagenlang geen water gehad en waren zwak en hongerig, hun ogen schitterden van een licht dat ik voor het laatst had gezien op de gezichten van mijn uitgehongerde medegevangenen in een Japans krijgsgevangenkamp.

Terwijl ze in onze schaduw gingen zitten, begon een vrouw met een bot te schrapen aan de enige overgebleven woestijnbol, ze ving het schraapsel op in haar hand en wrong er een paar dikke witte druppels uit recht in de mond van een kind met zwarte, gebarsten lippen. Ik proefde het en het smaakte naar gal. Ze waren nog een dagmars verwijderd van stationair water en hoewel Ben en Dabe zeiden dat ze het op eigen kracht hadden kunnen redden, betwijfelde ik het. Maar zodra ze van ons water hadden gedronken, haalden ze een lier tevoorschijn en begonnen muziek te maken.

“Wat zegt de muziek, Dabe?” vroeg ik.

“Het zegt ‘dank u’, Meester,” antwoordde hij met een zeldzame glimlach, terwijl hij met zijn handen naar de lucht en de brandende woestijn om ons heen zwaaide.

Foto: Bushman door moquing bird oo flickr

We kwamen tot de conclusie dat muziek voor hen net zo belangrijk was als water, voedsel en vuur, want we hebben nog nooit een groep gevonden die zo arm of wanhopig was dat ze geen muziekinstrument bij zich hadden. En al hun muziek, zang, gevoel voor ritme en beweging kwam tot uiting in hun dans. Ze brachten hun dagen en nachten doelbewust en energiek door, maar ook het dansen speelde dezelfde diepe rol in hun leven, zoals toegeschreven aan de Bosjesman van weleer in legendes en verhalen.

Uit “The Lost World of the Kalahari” Laurens Van Der Post

Photo: Bushman by HowieR on Flickr https://www.flickr.com/photos/22485952@N05/2299022037/

=========== ===============

“Tijdens de Mfecane werden (vooral tussen 1826 en 1835) in de Drakensbergen de meeste San uitgeroeid of wat overbleef ging op in andere volken zoals de Sotho of werd naar de Kalahari verdreven, waardoor, verstoken van hun voorbeelden, de kennis van het rotstekenen bij de San verdween.

Er leven nu nog ongeveer 100.000 San verspreid in kleine gemeenschappen. Hun geschiedenis wordt getekend door een voortschrijdend verlies van hun land en strijd om te overleven. Tegelijkertijd zijn ze erin geslaagd een emancipatiebeweging in gang te zetten om hun cultureel erfgoed veilig te stellen en de gemeenschappelijke culturele identiteit te versterken.

In modern Zuid-Afrika zijn de San grotendeels opgegaan in de zogenaamde kleurlingen- of Kaap-kleurlingenpopulatie van de West- en Noord-Kaap.

In Namibië leven de San nu voornamelijk ten oosten van Waterberg. De San zijn in 1904 door de Duitse overheersers de woestijn richting het huidige Botswana in gedreven. Tienduizenden zijn daarbij omgekomen. Bij Waterberg is nog een Duitse begraafplaats te bezichtigen.” Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/San_(volk)